Ф.Шопеннің музыкасына «Шопениана»,
Н.А.Римский-Корсаковтың музыкасына «Шехеразада»
XIX және XX ғасыр тоғысында орыс балетіндегі жаңа бағыт, тың идеяларды қалыптастырушылардың бірі – дарынды балетмейстер М.Фокин болды. Ол орыс балет өнеріне орасан зор үлес қосып, идеялар мен бейнелердің аясын кеңейтті, оны жаңа үлгілермен, стильдермен байытты.
«ШОПЕНИАНА»
(Ф.Шопеннің музыкасына қойылған бір бөлімді балет)
1908 жылы Михаил Фокин «бұрын ұмыт болған дәуір үлгісінде» сюжетсіз нұсқа шығарған, яғни оның айтуы бойынша «балет өнерінде поэзия үстемдік құрған уақыт, ал биші қыз балеттік аяқ-киімін (пуанты) болаттай мықты ұшын көрсету үшін кимеген, керісінше аяқ ұшын жерге тигізбестен, өзінің биі арқылы жеңілдік, қандай да бір ғажайып, керемет дүниені жасаған… Мен жаңашылдықпен таң қалдырғым келмейді, дегенмен шартты балет биін оның асқақ даму кезеңіне қайтаруға тырыстым. Балеттің негізін салушылар қалай билегенін білмеймін. Оны ешкім де білмейді. Бірақ менің арманымда олар дәл осылай билеген сияқты».
Шопен музыкасына үндес өткінші елестен құралып, хореографтың суреттеген барлық сюитасы өзінің терең ойлы сұлулығымен көрерменді баурап алады.
«ШЕХЕРАЗАДА»
(Н.Римский-Корсаковтың музыкасына қойылған бір бөлімді хореографиялық драма)
Сарайда іші пысып, жабырқаулы күйде отырған сұлтан Шахриарды күңдер мен сүйген жары Зобеида жұбатып, көңілін аулауда. Сұлтанның інісі Шахезман да осы жерде, сүйікті жұбайының опасыздығынан кейін ол әйелдерге деген сенімін жоғалтқан. Жеңгелеріне де сене қоймаған ол ағасына олардың адалдығын сынап көру жайлы ұсыныс тастайды. Аң аулауға аттанған екеуін әйелдері көңілдері босап, шығарып салады. Алайда үй қожайындары кете салысымен, әйелдері белсіздер басшысын алдап-сулап, гарем есігін ашқызады. Қара нәсілді құлдар ішке кіріп, арсыз жын-ойнақ басталады. Мұнда билік етуші Зобеида да өзінің сүйікті Құлымен көңіл көтеруде. «Сауық-сайран» қыза түскенде ағалы-інілі сұлтандар қайтып оралады. Шахезман сөзінің расталғанына қуануда, ал қаһарланған Шахриар осы жердегінің бәрін өлтіруге бұйрық береді. Сұлтанның қызметшілері күңдерді, белсіздер мен қара нәсілді құлдарды қылыштарымен жайратып тастайды. Шахриардың өзінен артық сенетін жұбайы Зобеида патшаға деген ықпалын қолданып, оның көңілін жұмсартуға тырысады. Сұлтан болса, оны өлімге қия алар емес. Бірақ зұлым інісі жек көрушілікпен Зобеиданың қылышпен шабылған көңілдесін нұсқайды. Шахриар жендеттерге белгі берген сәтте, әйелі сұлтанның қолындағы қанжарды алып, өз-өзіне қол жұмсап үлгереді. Шахриар опасыз болса да сүйікті жарының өлі денесіне қарап, егіле жылайды.